Artikel: Siapa Peduli dengan FFM?

Nota Fadz: Artikel ini pernah tersiar dalam Dewan Masyarakat Disember 2010.

Acara karpet merah, fesyen atasan dan julangan piala Panca Delima sudah berlangsung pada 24 Oktober 2010 dengan gilang-gemilangnya.  Kelihatan wajah-wajah karyawan filem yang menangis suka, melirik senyum tetapi ada juga yang melangkah pergi sebaik pengumuman Filem Terbaik Festival Filem Malaysia (FFM) ke-23 diucapkan oleh Sharifah Shairah, Zizan dan Hezrie Hashim untuk filem Magika. 

Rasa tidak puas hati yang terpancar di wajah segelintir karyawan bukan kerana adat bertanding. Lebih mengganggu daripada itu, suara yang mempertikaikan penjurian dan pemilihan calon mula bercambah sejak FFM berlangsung tiga tahun dahulu.  Pada malam kemuncak 24 Oktober itu, ramalan mereka jelas terbukti – tidak ada ertinya membikin filem yang bermutu untuk memenangi anugerah di FFM.

Ura-ura mendung ini dijejaki sejak tahun lepas apabila pengkritik filem dan panitia Festival Filem Antarabangsa Venice, Paolo Bertolin pernah menyatakan pendapatnya terhadap FFM. Baginya, FFM “tidak perlu digusarkan kerana kehadirannya tidak relevan”.

Pada waktu itu, FFM ke-22 berlangsung di Kota Kinabalu.  Filem Papadom memenangi filem terbaik, Allahyarham Yasmin Ahmad memenangi pengarah terbaik (Talentime), Afdlin Shauki mendapat pelakon lelaki terbaik (Papadom), dan Liyana Jasmay mendapat pelakon wanita terbaik (Papadom).  Malam itu Papadom berjaya merangkul lima anugerah. 

Isu yang paling mendobrak pemerhati filem pada tahun itu ialah cara beberapa pencalonan dikategorikan dalam satu kategori anugerah, dan bagaimana beberapa filem Malaysia yang berjaya melintas festival filem antarabangsa dipandang remeh dan tidak mendapat pencalonan yang sepatutnya.

Tahun ini, pemerhati filem dikejutkan lagi dengan deretan filem yang merangkul anugerah terbaik.  Tetapi lebih memeranjatkan lagi buat mereka ialah, senarai pencalonan yang dipilih dalam beberapa kategori yang dipertandingkan. Dan kali ini, bukan sahaja senarai pencalonannya dipersoalkan, tetapi kemenangan beberapa pemenang FFM ke-23.

Sebenarnya FFM masih memberi nilai kemasyhuran tinggi serta menjadi majlis filem yang amat dinanti-nantikan saban tahun, sekurang-kurangnya bagi penggiat filem kebangsaan.  FFM sudah banyak berjasa kepada masyarakat dan filem kebangsaan sejak FFM yang pertama pada 1980.  Penggiat dan pengkaji filem dapat merujuk (dalam laman rasmi Sinema Malaysia) beberapa filem yang amat bermutu seperti Bukit Kepong, Ranjau Sepanjang Jalan, Matinya Seorang Patriot, Tsu Feh Sofiah, Isteri, Perempuan & …?, Kaki Bakar, Jogho, Bintang Malam, dan Layar Lara di mana kesemua filem tersebut berjaya merangkul filem terbaik pada tahun yang tertentu. 

Tambahan pula, FFM yang lebih sesuai dianggap sebagai acara “sayembara” daripada sebuah “festival” telah banyak menitip sejarah penilaian yang kritis terhadap filem yang boleh dianggap terbaik dari Malaysia untuk dipertunjukkan ke persada dunia.  Malah kebanyakan filem yang berjaya merangkul filem terbaik, pengarah terbaik, lakon layar terbaik, serta beberapa teknik filem terbaik pada acara kemuncak FFM selalunya diangkat mewakili negara pada tahun itu ke beberapa festival filem antarabangsa.

Walaupun dengan kepesatan dunia maya serta kemunculan para penerbit dan karyawan filem generasi baharu (seperti filem Muallaf, $ell-Out, The Big Durian, My Beautiful Washing Machine, Min, Karaoke, Punggok Rindukan Bulan, dan Love Conquers All) menghantar sendiri filem bikinan mereka untuk bertanding atau ditayang di festival filem luar, FFM tetap bererti buat mereka.  Ini terbukti apabila pada setiap tahun,  filem-filem ini turut masuk bertanding bersama filem-filem komersial kebangsaan yang lain, walaupun filem-filem ini jarang mendapat pencalonan ataupun kemenangan.

Mahu atau tidak mahu, FFM masih dilihat sebagai temasya yang masih cuba mengumpul segala komuniti karyawan yang wujud dalam dunia pembikinan filem kebangsaan.  Persoalannya, adakah acara ini masih bertahan sebagai temasya kemuncak, tempat pelbagai karyawan filem bersama-sama meraikan penerusan filem kebangsaan sebagai hasil seni yang penting buat negara, atau acara yang hanya melibatkan sekumpulan karyawan seni tanah air?

Amir Muhammad, pengarah dan kini penerbit buku baru-baru ini menyatakan di dalam blognya, “kategori Poster Filem Terbaik merupakan kategori anugerah yang paling penting dan konsisten setiap tahun FFM dijalankan”.  Kenyataan Amir sebenarnya berbau sinis (tahun ini, poster filem Belukar berjaya merangkul poster filem terbaik, seperti yang dijangkakannya!) dan membuka pelbagai spekulasi terhadap pemenang FFM tahun ini. 

Filem Magika berjaya merangkul lapan anugerah termasuk Filem Terbaik tahun ini.  Penganugerahan “sangat tinggi” terhadap Magika mula dipersoalkan apabila filem ini tidak banyak memenangi anugerah utama seperti Pengarah Terbaik, Pelakon Lelaki Terbaik, Pelakon Wanita Terbaik, dan Lakon Layar Terbaik, walaupun mendapat kemenangan terbanyak pada malam Anugerah Cipta FFM (bukan anugerah utama FFM).  Filem itu tetap berjaya merangkul Pengarah Harapan Terbaik untuk Edry Abdul Halim serta beberapa anugerah teknik dan pelakon kanak-kanaknya.  Kemenangan Magika membuka terlalu banyak persoalan yang susah hendak dijawab. Persoalan seperti kemunculan “tiba-tiba” kategori “Filem Komedi Terbaik” serta jika kategori “Pengarah Harapan Terbaik” merupakan jaminan “tiket” untuk merangkul Filem Terbaik di FFM dibangkitkan.  Kecelaruan yang agak tidak bersistematik ini dibandingkan dengan penganugerahan Golden Globe Award di Amerika Syarikat yang membentuk dua kategori “Filem Terbaik” iaitu Filem Drama Terbaik dan Filem Komedi/Muzikal Terbaik. Walaupun Magika tidak menang Filem Komedi Terbaik, filem muzikal itu dicalonkan dalam kategori tersebut.

Mungkin alasan yang akan dinyatakan, FFM merupakan acara negara, maka seeloknya filem-filemnya ditonton dan dinilai mengikut acuan tempatannya, seperti yang pernah dinyatakan oleh Akmal Abdullah, wartawan hiburan serta panitia juri FFM tahun ini. Tetapi hal itulah yang dipersoalkan oleh segelintir pemerhati filem tempatan apabila filem peniruan aksi Hollywood dan Sino, Evolusi KL Drift berjaya merangkul Pengarah Terbaik buat Shamsul Yusof, filem bernada melodrama Indonesia dan Hindustan, Lagenda Budak Setan mendapat Cerita Asal Terbaik. Mungkinkah sebab itu, Estet yang dijelaskan dengan jujur oleh pengarahnya, Mamat Khalid sebagai sebuah filem Kollywood Malaysia tidak mendapat tempat di hati juri?

Walaupun ramai pemerhati filem tempatan meramalkan Estet mendapat banyak anugerah, jelas sekali tahun ini para juri tidak berpihak kepada hasil karya Satu Malaysia Mamat Khalid.  Lebih menjengkelkan, Estet dikatakan mendapat “anugerah kasihan” dengan pemberian Anugerah Khas Juri, sepertimana Muallaf, Woo Hoo! dan Ice Kacang Puppy Love yang tidak dicalonkan dalam mana-mana kategori utama FFM tahun ini.  Persoalan ini dibuka lagi berkenaan isi kandungan dan kriteria apakah yang dirangkakan oleh pihak juri tahun ini untuk memenangkan sebuah filem?  Apakah lebih kepada segi pembikinannya, temanya, ataupun kesegaran yang diadakan walaupun pengolahannya tidak berapa baik?  Apa yang jelas dan diperlihatkan oleh panel juri FFM tahun ini, kebanyakan pemenang merupakan karyawan muda dan baru berkecimpung dalam industri ini.  Hal ini memberi impak positif terhadap pengiktirafan anak-anak muda di dalam industri serba kecil ini, tetapi adakah kemenangan itu boleh diwajari dengan hasilnya?

Anwardi Jamil, pengarah filem Tuah dan Budak Lapok (beliau merupakan anak pengarah filem terkemuka, Jamil Sulong), memberi pendapat bahawa filem tempatan berbahasa Cina, Ice Kacang Puppy Love lebih sesuai memenangi Filem Terbaik atas mutu penceritaan dan pengolahan teknik filem yang amat baik daripada Evolusi KL Drift ataupun Magika.  Tetapi Anwardi juga sedar “ketidakwajaran” perjurian berlaku dalam pemilihan pencalonan FFM kerana filem tersebut berbahasa Cina daripada berbahasa kebangsaan.  Hal inilah yang membelenggu pembikin filem untuk mengolah sebuah filem yang menangkap realiti zaman atau membikin sebuah filem yang menuruti identiti kebangsaan yang sudah termaktub dalam Dasar Kebudayaan Kebangsaan.

Lebih buruk daripada itu, Anwardi menjelaskan, sudah ramai pembikin filem tempatan yang sudah “tidak peduli” dengan pencalonan dan senarai pemenang FFM sejak beberapa tahun lalu. Hal ini tentulah kerana pemilihan pemenang tahun ini yang masih mencurigakan pelbagai pihak.

Secara umum, apa yang dapat dilihat pada tahun ini, seakan-akan, kesemua filem yang memasuki FFM ke-23 sekurang-kurangnya mendapat sebuah anugerah.  Hal ini seakan-akan menyatakan, kategori yang dimenangi oleh sesebuah filem kali ini merupakan hasil kerja, bahan kandungan atau pencapaian terbaik yang dimiliki atau diusahakan oleh karyawan filem itu.  Atas sebab itu, Shamsul Yusof dinobatkan sebagai Pengarah Terbaik mengalahkan Mamat Khalid dan Ahmad Idham yang lebih “matang” daripadanya, mungkin kerana cabaran pengarahan dan perancangan Shamsul dinilaikan lebih susah dan berjaya digarap dengan cemerlang dalam standard pengarahan filem aksi tempatan, berbanding dengan filem drama-aksi bola sepak Mamat Khalid serta kisah seram Ahmad Idham.

Tetapi rata-rata pemerhati filem memperlihatkan suatu percubaan oleh juri FFM kali ini untuk memberi “sama rata” terhadap filem-filem yang bertanding dan layak menang. Hal ini seakan-akan memberi penghargaan kepada semangat juang para karyawan yang setahun demi setahun merancakkan hasil pengeluaran filem tempatan, terus membikin filem sehingga dapat menayangkan sebuah filem Malaysia baharu setiap minggu di pawagam tempatan. Azalan Hussain, kurator tayangan filem-filem pendek MASKARA sendiri menyatakan dengan nada sindir, “daripada FFM ke-23 memberi peluang kepada semua karyawan filem mendapat ‘habuan’, lebih baik FFM dibubarkan lalu pihak yang bertanggungjawab memberi ‘habuan’ yang sama rata kepada semua karyawan filem yang membikin filem pada tahun itu”.

Menjejaki Kontroversi Festival Filem Malaysia

Festival Filem Malaysia (FFM) tidak pernah aman dengan kontroversi. Isu-isu yang dibangkitkan selalunya panas dan diperhatikan oleh peminat filem tempatan. Dari 1980 hingga 2010, gosip, pencakaran, perasaan tidak puas hati yang diadukan oleh penggiat seni tanah air.  Di bawah merupakan antara peristiwa panas yang popular:

FFM ke-6 (1986)

Ketika ini, filem Malaysia sedang menuju ke arah kehambaran atas penjualan tiket yang rendah di pawagam. FFM ke-5 yang terdahulu diadakan pada 1984, selang setahun dengan FFM ke-6.  Filem Malaysia amat kurang di pasaran apatah lagi untuk dipertandingkan. Tsu Feh Sofiah arahan Dato’ Rahim Razali merupakan Filem Terbaik FFM tahun itu. Pada waktu itu, para akademik dan penggiat filem mula berdebat jika “filem yang baik” perlu dinilai mengikut sambutan penonton. Pada tahun berikutnya, filem seram yang mempunyai nilai komersial oleh Othman Hafsham, Rahsia memenangi Filem Terbaik. Pendebatan antara filem yang bermutu dengan tanda aras sambutan penonton tempatan masih berlaku sehingga sekarang.

FFM ke-8 (1989)

Tahun yang kecoh kerana untuk pertama kali dalam sejarah FFM, tidak ada filem yang merangkul Filem Terbaik. Kemenangan A.R. Badul sebagai Pengarah Terbaik untuk filem Oh Fatimah! menyebabkan ramai pembikin filem yang tidak puas hati. Filem komedi Oh Fatimah! berjaya menandingi dua filem drama yang dijangka memberi persaingan sengit, Anak Sarawak dan Yassin. Tahun itu dan sebelumnya merupakan tahun prolifik bagi A.R. Badul yang banyak menghasilkan filem komedi. Para pemerhati filem mengatakan tahun berikut merupakan era kemunduran filem Malaysia.

FFM ke-9 (1991)

Selepas kontroversi Oh Fatimah!, Malaysia tidak dijenguk FFM sehingga 1991 apabila filem Hati Bukan Kristal merangkul enam anugerah Panca Delima, termasuk Filem Terbaik, mengalahkan Mat Som dan Fenomena, filem pertama Aziz M. Osman.  Majlis yang berlangsung dikritik oleh penonton kerana tempoh acara penganugerahan yang teramat panjang dan melewah hingga ke pagi.

FFM ke-10 (1992)

Pada pertama kali dalam sejarah, Filem Terbaik dimenangi oleh dua filem, Bintang Malam dan Selubung.  Keputusan berikut membawa polemik yang panjang antara peminat filem tempatan yang mempersoalkan filem mana yang lebih layak dinobatkan dengan anugerah berprestij itu.  Pada tahun itu juga, Fauziah Ahmad Daud yang dicalonkan dalam Pelakon Wanita Terbaik untuk Bintang Malam amat tidak berpuas hati dengan kemenangan Deanna Yusoff dalam Selubung. Beliau menyifatkan Deanna masih “baru” dalam industri lakonan.  Beberapa tahun berikutnya, FFM mewujudkan anugerah Pelakon Harapan Terbaik.

FFM ke-11 (1994)

Mungkin anugerah Pelakon Wanita Terbaik merupakan anugerah yang paling dicemburui oleh para pelakon wanita, kerana sekali lagi pada tahun itu, ramai pemerhati yang mempertikaikan kemenangan Erma Fatima dalam Femina menandingi Sofia Jane dalam Perempuan, Isteri dan …?  Filem lakonan Sofia Jane arahan U-Wei Haji Shaari itu memenangi Filem Terbaik pada tahun tersebut.

FFM ke-18 (2005)

Tahun di mana filem “kecil” Sepet berjaya mengalahkan filem “agung” Puteri Gunung Ledang. Pada masa inilah, Allahyarham Yasmin Ahmad mula duduk di atas kerusi panas lantas filem-filem bikinannya terus menjadi pendebatan dalam kalangan pembikin filem.  Pada tahun berikut, ramai peminat filem yang tidak berpuas hati dengan kemenangan mengejut Zamarul Hisham sebagai Pelakon Lelaki Terbaik untuk Di Ambang Misteri, serta Erra Fazira sebagai Pelakon Wanita Terbaik untuk Hingga Hujung Nyawa.  Kedua-dua filem itu disifatkan sebagai filem yang sederhana mutunya oleh segelintir peminat filem tempatan.

FFM ke-19 (2006)

Yasmin Ahmad sekali lagi mengejutkan para pembikin filem apabila Gubra mendapat Filem Terbaik. Antara yang tidak berpuas hati ialah penerbit filem Raja Azmi. Tambahan pula, filem ini dijaja sebagai filem “pencemar budaya” oleh segelintir pemerhati filem.

Sharifah Amani yang memenangi Pelakon Wanita Terbaik untuk filem tersebut dicemuh kerana menyatakan beliau tidak pandai berbahasa kebangsaan pada masa beliau memberi ucapan penghargaan untuk anugerah tersebut. Kemenangan tersebut telah menghantui kerjaya Yasmin Ahmad.  Filem-filem beliau yang seterusnya (kecuali Talentime) tidak mendapat pencalonan yang banyak dalam FFM kerana dikatakan filem tersebut memutar tema yang sama.  Tahun tersebut juga membuka pendebatan akan kehadiran filem-filem digital tempatan oleh pembikin filem generasi muda yang dikatakan “sama baik” atau “lebih baik” daripada filem-filem konvensional yang dipertandingkan, sepertimana anugerah Filem Terbaik Bukan Bahasa Malaysia yang turut menjadi persoalan yang meruncingkan dalam kalangan peminat filem tempatan.